Gottfried Leibniz

Gottfried Wilhelm Leibniz (Almanca : [ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm fɔn ˈlaɪbnɪts] veya [ˈlaɪpnɪts]) (1 Temmuz 1646 – 14 Kasım 1716) Alman matematikçi ve filozoftur. Matematik tarihi ve felsefe tarihinde önemli bir yer tutar.

Leibniz, 17.yüzyıl filozoflarının çoğu gibi, felsefesinde Descartes’in töz kavramından hareket eder. Leibniz’e göre dünyanın, varlıkların temelinde ‘monad’lar (tek tek varlıklar, bölünmez özler) vardır. Monadlar kendi kendilerine hareket edebilen, algılayabilen temel varlıklardır. Yalnız monadların özü ‘kuvvet’ olduğu için, ne bir şekli ne hacmi, ne parçaları vardır.

Monadları özü ‘edim’ (faaliyet) olan ruhsal noktalar gibi düşünmek gerekir. Bundan dolayı monadlar, kendi kendilerine harekete geçerler. Onları, Demokritos’un, maddecilerin atomlarından ayıran husus, maddesel olamamaları, kendi kendine hareket edebilmeleridir. Monadların herbirinin edimi, geçmişin sonucu geleceğin belirleyicisidir.

Leibniz’e göre monadlar önceden belirlenmiş bir düzen içinde bulunurlar. Buna önceden düzen kuramı denir.

Leibniz düşünce sistemine göre düşünce ilkeleri, genel fikirler, insan zihninde bir istihdat olarak bulunur, tecrübeyle gelişir. Leibniz ‘Theodizee’ adındaki eserinde, içinde yaşadığımız dünyanın, dünyaların en düzenlisi, en mükemmeli olduğunu söylemiştir. Leibniz’in bu görüşü Voltaire’in ‘Candide’ adındaki uzun hikayesinde gülünç hale getirilmek istenmiştir.

Russell’a göre dünyanın en zeki kişilerinden biri olan Leibniz (1646-1716) Almanya, Leipzig’te doğdu. Leipzig’de felsefe, Jena’da matematik, Altdorf’ta hukuk okudu. Düşünce ve eylem yönünden etkin bir yaşam sürdü ve üst düzey görevlerde bulundu. Yapıtları: Metafizik üzerine Söylem, İnsan Anlığı Üzerine Yeni Denemeler, Theodicée, Monadoloji, Doğa ve Tözlerin Etkileşimi Üzerine Yeni Sistem, Bilgi, Doğruluk ve İdeler Üzerine İnceleme.

Özetle;

Felsefeyi kesinlik değeri yüksek bir matematik dille ifade etmek amacı doğrultusunda Leibniz, insan bilgisini tanımlanamaz temel öğeler temelinde sağlamca yeniden kurmayı denedi. Önermeleri doğruluk koşulları bakımından us doğrulukları ve olgu doğrulukları olmak üzere ikiye ayırdı. Us doğrulukları öncesiz sonrasız zorunlu doğrulardır ve insan zihninde doğuştan bulunurlar. Bunların aksini düşünmek zihni çelişkiye sürükler. Olgu doğruları ise deneyim yoluyla edinilirler ve olumsaldırlar. Böylece bunların aksini düşünmek zihni çelişkiye düşürmez.

Bunların doğruluk koşulu yeterli neden ilkesidir. Evrendeki her şeyin monad adı verilen bölünemeyen, parçasız yalın tözlere indirgenebileceğini savundu. Monadlar yaratılış yoluyla olmanın dışında herhangi bir yolla varoluş kazanamazlar, ne de ortadan kaldırılma yoluyla olmaksızın yok olabilirler. Uzamlı değildirler ve ruh kavramından yola çıkılarak tinsel biçimde kurgulanmışlardır.

Maddenin kurucu monadları bile tinseldir. Nitelikçe birbirlerinden algı düzeyleri ve istek dereceleri bakımından ayrılır. Her biri kendi içyapısına ve yasalılığına göre gelişir. Birbirlerinden herhangi bir şey alıp vermezler. Monadlar kapalı bir birliktir, pencereleri yoktur. Ruhla beden ise önceden kurulmuş bir uyum ilkesi uyarınca birbirleriyle uyumlu biçimde işlerler. Tanrı bu ilkenin oluşturucusu ve işleyişinin teminatıdır.

Kaynaklar:

• Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
• Gottfried Leibniz, //tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gottfried_Leibniz&oldid=19561600 (last visited Nisan 19, 2018)