Mustafa İnan

Mustafa İnan (1911, Adana – 5 Ağustos 1967, Freiburg), Türk inşaat mühendisi, akademisyen, bilim insanı.

Uygulamalı ve teorik mekanik dalında zamanının önde gelen bilim insanlarındandır. Yaşamını Türkiye’de bilimin gelişmesine adamıştır. 1957-1959 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde rektörlük yapmıştır. TÜBİTAK’ın kurucularından birisidir.

1911’de Adana’da doğdu. Babası seyyar posta memuru Hüseyin Avni Bey, annesi Rabia Hanım’dır. I. Dünya Savaşı’nda sonra ailesi Fransız işgali nedeniyle Adana’dan ayrılıp, Konya’ya göç etti.

Kurtuluş Savaşı’nın bitince dönebildikleri Adana’da ilkokul ve ortaokulu bitirdi. Ortaokulun son sınıfını parasız yatılı olarak okudu. Yatılı okuldaki lakabı, matematiğe olan ilgisinden dolayı Riyaziyeci Mustafa idi. Ney üflemeye, Yunus Emre, Mevlana gibi filozofları incelemeye başladı.

1931’de yatılı okulu birincilikle bitirdi ve Yüksek Mühendis Mektebi’ne birincilikle girdi. Yükseköğrenim yıllarında tiyatroya özellikle de edebiyata ilgisi arttı.

İTÜ’yü pekiyi derece ile birinci bitirdi. Doktora için devlet bursuyla gönderildiği Zürih’te, Eidgenössische Technische (ETH)’de Vrendel kirişleri konusunda çalıştı ve Vrendel tipi köprülerin fotoelastisitesini] araştırdı. Fotoelastisite alanında araştırma yapan ilk Türk bilim insanı oldu.1941 yılında doktora derecesini aldı. “Kayma Merkezi” başlıklı ilk makalesi 1943’te yayımlandı. Bu, bir Türk bilim insanının yurt dışındaki ilk doktora çalışması kabul edilir.

1942-1944 arasında Türkiye’de askerlik görevini yaptı. 1944’te Türkiye’nin ilk kadın arkeoloğu Jale İnan’la evlendi. Bu evlilikten Hüseyin adında bir çocukları oldu (1945).

En Genç Dekan Ve En Genç Rektör

Mustafa İnan, 1944’te ismi İstanbul Teknik Üniversitesi olarak değiştirilen Yüksek Mühendis Mektebi’nde Teknik Mekanik ve Mukavemet Muallim Muavinliği’ne tayin edildi. 1945’te profesör unvanını aldı. 1950’li yıllarda üniversitede fotoelastisite laboratuvarını kurdu. Aynı kurumda Teknik Mekanik ve Genel Mukavemet Kürsüsü Başkanı (1946-1954), İnşaat Fakültesi Dekanı (1954-1956) ve Rektör (1957-1959) olarak hizmet verdi. En genç dekan, ve en genç Rektör oldu. Yöneticilikteki başarısı, 1957’de İtalyan hükumetinin iyi yöneticilere verdiği “Grand Ufficale” unvanı ile ödüllendirildi.

1959-1964 yılları arasında, ilk yapay uyduların fırlatıldığı sıralarda “Suni Peyklerin Yörünge Hesaplarına Dair Bazı Sonuçlar” isimli makalesiyle başlayarak, toplam 11 adet makale yayımlayan Mustafa İnan, 1961 yılında “Taşıma Matrisi” (Carryover Matrix) kavramını “Elastomekanikte İntikal Matrisi” isimli makalesiyle tanımlayarak dünyada taşıma matrisi probleminde çalışma yapan ilk bilim insanlarından oldu.

1962’de düzenlediği konferanslarla üniversite çevresini bilgisayarla teorik düzeyde tanıştırdı. Bilgisayar, ertesi yıl tüm üniversitelere girdi.

Rektörlüğü döneminden sonra Milli Eğitim Bakanlığı ve Bayındırlık Bakanlığı için aldığı teklifleri reddetti.

Fikir babalarından ve kurucularından birisi olduğu Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu’nda 1963-1967’de Bilim Kurulu üyesi olarak görev yapan İnan, Mart 1967’de başkanlığa seçildi.

Bilimsel makalelerinin ve seminerlerinin yanı sıra Kızılderililer’den Arya-Daharma’ya, Düşünme Sanatına kadar birçok konuyla ilgilenip, bu konularda yazılar yazan konferanslar veren İnan, başta Türkçe olmak üzere Farsça, Musevice, Yunanca, Arapça kelimeler ve anlamları üzerine de çalışmalar kapsamında “Dil ve Matematik” isimli bir makale yayımladı.

Aramızdan Ayrıldı…

1 Eylül 1967 tarihinde ABD, İsviçre ve Almanya’da, bilimsel ve mesleki çalışmalar gerçekleştirmek üzere 6 ay süreyle görevlendirilmişken, Türkiye’de nükseden ve anlaşılamayan hastalığı için Almanya’nın Freiburg şehrine tedavi olmak üzere gitti. Tedavisi devam ederken 5 Ağustos 1967’de yattığı hastanede sabaha karşı 04.30’da vefat etti.

Mustafa İnan’ın cenazesi, 10 Ağustos 1967 tarihinde İstanbul Teknik Üniversitesi’nin Taşkışla Binasında yapılan törenin ardından Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Vefatından 4 sene sonra TÜBİTAK Bilim Kurulu, 9 Ağustos gün ve 134 sayılı toplantısında Mustafa İnan’a 1971 TÜBİTAK Hizmet Ödülü vermeyi kararlaştırmıştır. Ayrıca İTÜ Merkez Kütüphanesine ve İstanbul-Ankara arasındaki bir köprüyola (viyadük) adı verilmiştir.

TÜBİTAK’ın Bilim Adamı Yetiştirme Grubu’na ait bir proje kapsamında, ısmarlaması sonucu yaşamı, öğrencisi Oğuz Atay’ın kaleme aldığı Bir Bilim Adamının Romanı (1975) adlı biyografik romana konu olmuştur.

“Bilim uzun ve çetin bir yoldur çocuklar. Bilimi yarı yolda bırakmayın, olur mu çocuklar? Oppenheimer gibi hissediyorsanız, bırakın yüksek binaları başkası yapsın, büyük barajlarda başkası çalışsın. Bazılarına çok uzaklardan bile görünen yüksek yapılar kurmak çekici gelecektir. Bırakınız bu işleri öyleleri yapsın. Bazıları da insanları çalıştırmak, büyük teşebbüsleri idare etmek ihtirası ile yanarak kuvvetli olmak isteyeceklerdir. Bırakınız parayla da onlar uğraşsın. Sizin kuvvetli olmak gibi bir derdiniz yoksa, siz de Leonardo Da Vinci gibi ‘Kuvvet nedir?’ diye merak ediyorsanız buyrun sizleri Mekanik kürsüsüne beklerim. Çünkü bazılarına göre ‘Kuvvet’ para ile organizasyonun çarpımına eşittir; bize göre de kuvvet ivme ve kütleyi ilgilendiren bir büyüklüktür. Bu iki formülü birbiriyle karıştırmayın olur mu çocuklar? Kürsü ile ticarethaneyi birbirine karıştırmayın olur mu çocuklar?”

Makaleleri

• Kayma Merkezi (İstanbul Mühendis Okulu Dergisi, 1943, sayı 2,3,4)
• Elastic Stability of a Cylindirical Strip Subjected to Simple Bending ( İTÜ Bülteni, 1952, Cilt:5)
• Shear Center of Semi Elliptical Cross-Section (İTÜ Bülteni, 1951, Cilt:4)
• Çok Şekil Değiştiren Cisimlerin Elastisite Teorisine dair (Fikri Santur’u anma kitabı, İTÜ İnşaat Fakültesi, 1952)
• Durchslagsstabilitæt eines Zylindrischen Flæchenstreifens under der Wirkung der Biegemomentes (İstanbul’da toplanmış “Sekizinci Teorik ve Tatbiki Mekanik Kongresi”ne tebliğ, 1953)
• Suni Peyklerin Yörünge Hesaplarına Dair Bazı Sonuçlar ( İTÜ, 1959, Cilt 17, Sayı:3)
• Termik Asıllı İlkel Gerilmelerin Doğuşu ( İTÜ Dergisi, 1959, Cilt: 17 , Sayı: 4)
• İç Basınca Maruz Çok Kalın Küre Kabuklarının Plastik Durumu (İTÜ Dergisi, 1961, Cilt 19, Sayı: 1)
• On the Hypoteses used in the Non-Uniform Torsion (İTÜ Bülteni 1961, Sayı 13)
• The Carry-over Matrix in Elastomechanics (İTÜ Bülteni, 1961, Cilt: 14)
• Dağlı Yüklere Maruz Kolonların Burkulmasına Dair ( İTÜ Dergisi, 1962, Cilt 20 , Sayı 2)
• An Approximate Method in Calcultating the Finite Displacements of Beams (İTÜ Bülteni, 1962, Cilt 15)
• İki Ucu Mafsallı Dağılı Yüklere Maruz Kolonun Burkulmasına dair ( İTÜ Dergisi, 1963, Cilt 21, Sayı 1)
• The Stability of Circular Arches and Carry-over Matrix (İTÜ Bülteni, 1963, Cilt: 16, Sayı: 2)
• İp Çokgeni Denklemi ve Nümerik İntegrasyon (İTÜ Dergisi, 1964, Cilt 22 , Sayı 1)
• Sıfır Kuvvet Sistemleri ve Saint-Venant Prensibi (İTÜ Dergisi, 1964, Cilt 22, Sayı 4)

Telif Kitapları

• Elasto- Mekanikte Başlangıç Değerleri Metodu ve Taşıma Matrisi (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1948)
• Elastik Çubukların Genel Teorisi (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1966)
• Cisimlerin Mukavemeti (Arı Kitabevi Matbaası, İstanbul, 1967)
• Düzlemde Elastisite Teorisi (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1969)

Çevirileri

• Cisimlerin Mukavemeti, Kısım I – S. Timoshenko (aslı İngilizce) (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1948)
• Cisimlerin Mukavemeti, Kısım II – S. Timoshenko (aslı İngilizce) (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1948)
• Plak ve Kabuklar Teorisi – S. Timoshenko (aslı İngilizce) (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1950)
• Elemanter Mukavemet- Theodor Pöschl (aslı Almanca) (İTÜ İnşaat Fakültesi Yayını, İTÜ Kütüphanesi, 1952)

Daha ayrıntılı biyografi çalışması devam etmektedir, en kısa zamanda eklenecektir..

Kaynaklar:

• Wikipedi
• Bir Bilim Adamının Romanı – Oğuz Atay